Lawenda – gatunki, odmiany, pielęgnacja

Lawenda to roślina, która znana i użytkowana jest od setek lat.

Oprócz walorów ozdobnych, lawenda wykorzystywana jest ze względu na obecność olejków eterycznych oraz jako roślina przyprawowa. W Europie południowej i Azji uprawiana jest już od czasów starożytnych, nazywana wtedy „nard”. Wzmianki o lawendzie można odnaleźć nawet w Biblii, gdzie opisywana jest jako składnik świętego oleju przygotowywanego w świątyni Salomona. Współczesna nazwa lawendy prawdopodobnie powstała w pierwszych wiekach naszej ery, związana jest z kosmetycznym zastosowaniem tej rośliny do wód zapachowych i wywodzi się z języka łacińskiego. Polska nazwa ludowa również odnosi się do właściwości kosmetycznych rośliny. Lawendę wąskolistną nazywano czyszczeczem.

Charakterystyka rodzaju

Gatunki lawendy to rośliny wieloletnie, zimozielone, niewielkie krzewy lub półkrzewy, o częściowo zdrewniałych pędach. Kształty liści w obrębie rodzaju są bardzo różnorodne, najczęściej liście są mięsiste, gęsto pokryte włoskami zawierającymi olejki eteryczne. Kwiaty osadzone są na długiej szypule, pojedynczej lub rzadziej rozgałęzionej. Kwiaty dzikich gatunków lawendy mogą być koloru niebieskiego, fioletowego, lila lub ciemno-purpurowe, rzadko żółtawe. Przy każdym okółku kwiatów występują podsadki, które u niektórych gatunków, jak na przykład L. stocheas, są barwne i bardzo długie. Gatunki z rodzaju Lavandula występują w suchych, często skalistych siedliskach. Na glebach przepuszczalnych, zasobnych, o odczynie od obojętnego do zasadowego.

Wymagania i pielęgnacja

Lawenda wymaga stanowiska na pełnym słońcu. Najlepszą wystawą jest południowa lub zachodnia, ale lawenda poradzi sobie również przy wystawie wschodniej, o ile nie będzie zacieniona przez inne rośliny.
Jest mało wrażliwa na brak wody, co zawdzięcza rozbudowanemu systemowi korzeniowemu. Niewskazane jest natomiast zalanie korzeni. Rośliny źle to znoszą i na wilgotnych glebach ich wzrost będzie gorszy, będą mniej odporne na przymrozki, a liście będą żółknieć.

Rośliny uprawiane w pojemnikach powinny mieć zapewniony odpowiedni drenaż. Należy je podlewać nieco częściej ale mało obficie. Nie należy również lawendy zraszać. Woda powinna być dostarczana bezpośrednio do korzeni. Nawet mrozoodporne gatunki lawendy w Polsce mogą być narażone na duże skoki temperatury między dniem a nocą, które najczęściej mają miejsce wiosną, na początku sezonu wegetacyjnego. Istotnym zagrożeniem mogą być też pojawiające się w ostatnich latach suche i mroźne zimy. Szczyty krzewów mogą wtedy przemarzać.
Podłoże powinno być luźne, przepuszczalne, najlepiej sprawdzą się gleby piaszczyste lub piaszczysto-gliniaste. Zdecydowanie nie należy sadzić lawendy na glebach ciężkich. Glebę można rozluźnić piaskiem lub dobrze rozłożonym kompostem. Optymalnym odczynem podłoża jest obojętny do lekko zasadowego (pH 6,0 – 8,0).
Wymagania pokarmowe różnych gatunków lawend są bardzo skromne. Uprawiane w gruncie można na jesieni nawozić dobrze rozłożonym kompostem, natomiast uprawiane w pojemnikach małymi dawkami nawozów płynnych lub długodziałających. Zdecydowanie źle znosi nawożenie obornikiem i dużą ilością nawozów mineralnych. Wczesną jesienią warto zastosować nawozy o zwiększonej dawce potasu, co ułatwi przezimowanie.

Lawenda świetnie znosi przycinanie. Właściwe cięcie jest kluczem do długiej żywotności roślin. Zalecane jest dwukrotne cięcie: po kwitnieniu i na wiosnę. Nieprzycinane krzewinki tracą zwarty, gęsty pokrój i drewnieją. Pierwsze cięcie powinno być wykonane w sierpniu, gdy kwiaty zaczynają przekwitać. Zalecane jest mocne cięcie, od 1/3 do 1/2 krzewu, nie tylko samych pędów kwiatowych. Po tym zabiegu pędy powinny urosnąć jeszcze około 5 cm, przed rozpoczęciem spoczynku zimowego. Drugie cięcie należy wykonać na wiosnę. Starsze i bardziej zdrewniałe rośliny można odmładzać. Pierwszym zabiegiem jest wycięcie pędów u nasady, co ma na celu prześwietlenie okazu i zmuszenie rośliny do wypuszczania nowych pędów u podstawy. W drugiej kolejności, nowe pędy należy skrócić o jedną drugą, najlepiej w połowie lata.

Choroby i szkodniki

Lawenda jest wyjątkowo odporną na choroby i szkodniki rośliną, a wręcz zaleca się sadzić ją w towarzystwie wrażliwych na szkodniki roślin, na przykład róż, od których odstrasza mszyce. Częściej przyczyną złego stanu roślin jest niewłaściwa pielęgnacja, niż choroby i szkodniki. Miejsce pod lawendę należy mocno odchwaścić, rośliny źle znoszą konkurencję oraz obecność herbicydów w glebie.

Zastosowanie lawendy w ogrodzie

Lawenda jest piękną i bardzo uniwersalną rośliną o szerokim zastosowaniu. Zaletą lawendy, poza pięknym wyglądem, jest duża odporność na choroby oraz suszę. Jest rośliną miododajną, przywabiającą do ogrodu pożyteczne owady, jak motyle i trzmiele, jednocześnie odstraszającą szkodniki. Również zapach lawendy jest cechą, która dodaje uroku ogrodom. Szczególnie polecane jest sadzenie lawendy w miejscach odpoczynku, przy których można usiąść. Roślina jest ozdobna także poza porą kwitnienia ze względu na kolor liści.

Ze względu na preferowany lekko zasadowy odczyn podłoża, lawenda jest świetną rośliną do zastosowania w miejscach, gdzie może zalegać pobudowlany gruz lub gleba może być zanieczyszczona wapniem. Doskonale również sprawdza się na podwyższonych rabatach lub skarpach, gdzie inne rośliny nie poradziłyby sobie ze znacznym odpływem wody.

Dzięki łatwości formowania i dobrym znoszeniu cięcia, lawenda nadaje się na obrzeża rabat, pasy oraz niskie żywopłoty. Na rabatach najlepiej prezentuje się w dużej grupie, dość szybko okrywa teren, tworząc plamę koloru. Lawenda wygląda dobrze zestawiona z różami, trawami ozdobnymi, hostami o żółtych liściach.

Oprócz uprawy gruntowej, lawenda nadaje się również do uprawy w pojemnikach. Wymaga wtedy jedynie bardziej obfitego, systematycznego lecz ciągle dość skąpego podlewania oraz drenażu na dnie donicy czy skrzynki. Pojemniki powinny być na zimę okryte lub przeniesione do chłodnego i widnego pomieszczenia.

Popularne gatunki i odmiany uprawiane w Polsce

Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia)

Nazywana inaczej angielską, lawenda wąskolistna to najpopularniejszy w Polsce użytkowany w ogrodnictwie ozdobnym gatunek. Swoje powodzenie zawdzięcza dużej mrozoodporności. Nadaje się na rabaty, obwódki oraz do pojemników. Odmiany tego gatunku można wykorzystać, gdy dostępne w ogrodzie jest nieco mniej miejsca, dorastają one do 50 cm wysokości (70 cm podczas kwitnienia). Zakwitają wcześniej niż inne gatunki, już od lipca, a kwitnienie kończą w sierpniu. Lawenda wąskolistna występuje w wielu odmianach kolorystycznych: jasnofioletowa np.: ‘Ashdown Forest’, ciemnofioletowa np.: ‘Hidcote’, niebiesko-fioletowa np.: ‘Munstead’, różowa np.: ‘Hidcote Pink’, biała np.: ‘Blue Mountain white’. Największą popularnością cieszy się odmiana ‘Hidcote’, której ciemnofioletowe kwiaty i srebrzyste liście nadają najbardziej klasyczny i najbardziej kojarzony z gatunkiem wygląd. Jest to dość stara odmiana, zaprezentowana w 1950 roku.

Lawenda pośrednia (Lavandula x intermedia)

Hybryda ta jest mieszańcem lawendy wąskolistnej i szerokolistnej, inaczej nazywana jest lawendą holenderską. Wyróżnia ją zdecydowanie większa wysokość roślin, które w niektórych odmianach dorastają nawet do metra wysokości. Z powodu swojej wielkości lawenda pośrednia świetnie nadaje się na obwódki, niskie żywopłoty i rabaty, na których dostępne jest dużo miejsca. Kwitnie od lipca do początku września i jest mrozoodporna. Dostępne są odmiany o różnych kolorach kwiatów: białe np.: ‘Alba’, ciemnofioletowe np.: ‘Gros Bleu’, fioletowe np.: ‘Grosso’, jasnofioletowe np.: ‘Fragrant Memories’.
Stosunkowo popularną odmianą jest ‘Grosso’, która dorasta do wysokości 75 cm. Kwitnie bardzo obficie od lipca do września, kwiaty są fioletowe. Ze względu na obfitość kwitnienia, jest często używana w plantacjach do produkcji olejku lawendowego.

Lawenda francuska (Lavandula stoechas)

Gatunek ten pochodzi z południa Europy. Charakterystyczne dla tego gatunku są beczułkowate kwiatostany, na szczycie których znajdują się długie podsadki. W warunkach naturalnych roślina dorasta do metra wysokości, w Polsce jest zwykle niższa. Lawenda francuska jest bardziej ciepłolubnym gatunkiem niż wąskolistna czy pośrednia. Co za tym idzie, w polskich warunkach powinna być traktowana jako roślina jednoroczna. Przy uprawie pojemnikowej można ją zimować, przestawiając pojemniki do chłodnego pomieszczenia. Lawenda francuska pachnie nieco inaczej niż wąskolistna, jej zapach jest delikatniejszy i nieco bardziej kamforowy.
Dzięki pięknym podsadkom, lawenda francuska dostępna jest w wielu, bardzo interesujących odmianach:
– kwiaty purpurowe, podsadki różowe (‘Papilion’),
– kwiaty purpurowe, podsadki purpurowe (‘Castilliano Violet’),
– kwiaty białe, podsadki białe (‘Snow Man’),
– kwiaty ciemnofioletowe, podsadki białe (‘Madrid Blue’),
– kwiaty i podsadki różowe (‘Bella Rose’),
– kwiaty ciemnofioletowe, podsadki niebieskawe (‘Javelin Blue’).

Lawenda hiszpańska (Lavandula dentata)

Naturalnie gatunek ten występuje na Maderze i Wyspach Kanaryjskich, gdzie rośnie na wapiennych zboczach. Jako wyjątkowo ciepłolubny gatunek, nie będzie zimował w polskich warunkach. Lawenda ta może być jednak zastosowana do uprawy pojemnikowej i znakomicie nadaje się na wyjątkowo nasłonecznione miejsca. Spośród pozostałych gatunków wyróżniają ją grube, szaro-srebrne ząbkowane liście oraz długie kwitnienie. Kwiatostany są krótsze i gęstsze, roślina osiąga wysokość od 60 do 90 cm. Odmiana ‘Royal Crown’ charakteryzuje się małymi fioletowymi kwiatami, zakończonymi jasno fioletowymi podsadkami, które nie są aż tak długie  i efektowne jak u lawendy francuskiej.